معماری سنتی ، سبک معماری ایرانی در خانه های اصیل ایرانی

در این بخش از سایت گروه مهندسین معمار بادگیر به معرفی معماری سنتی ایرانی وهمچنین عناصری که در معماری خانه های قدیمی دیده می شود اشاره می کنیم  به تفصیل هر یک از این موارد را مورد بررسی قرار می دهیم . در این بخش با ما همراه باشید :

بناهایی ایرانی که هم  فضایی مناسب برای سکونت افراد را در خود جایی داده وهم شاهکار معماری ایرانی و سنتی به شمار می آید .  درها، ورودی های دالان های باریک وفضا های تاریکی هستند که  شما را به یک حیاط بزرگ و وسیع وصل می کنند ؛ حیاط های ایرانی که اطرافش را فضا های مختلف پر کرده است و هر کدام از فضا ها شرایط خاص و مربوط به خود را از نظر کاربری دارند وجمعا یک خانه ایرانی با معماری سنتی ایرانی خانه هایی که مناسب ترین مکان برای سکونت یک خانواده ایرانی  با فرهنگ غنی و ملاحظات مربوط به سبک زندگی ایرانی را داشته اند ، را به ارمغان بیاورد .

خانه های ایرانی با سبک و معماری طراحی می شدند که شرایط آب هوایی را در کنترل داشته باشند . در تابستان های گرم کویری معماری خانه های ایرانی کمک می کند تا افراد که در آن فضا زندگی می کنند کمترین گرما را بدون استفاده از وسایل سرمایشی احساس کنند . همچنین سبک معماری در محیط های سردسیر هم متفاوت و همچنین به نوعی در نظر گرفته شده بود که خانه ها سریع تر گرم و دیر تر گرما را از دست بدهند .در معماری ستنی خانه های ایرانی استفاده درست و مهندسی آب هم از مواردی است که دیده می شود آب از میان خانه ها می گذشت و تمامی باغ ها را سیراب می کرد و حوض و حوضچه ها را پر می کردند و به خانه ای دیگر منتقل می شد.

 ویژگی های معماری سنتی در خانه های ایران

معمارهای سنتی تمامی تمرکزش را بر روی فضای داخلی خانه ها قرار می دادند  و نمای خانه های ایرانی  از اهمیت زیادی برخوردار نیستند . متنوع ترین و پرکارترین قسمت خانه های ایرانی  اندرونی در این فضا ها بوده است تا ساکنان خانه احساس خستگی و حس تکرار نداشته باشند .

حیاط اندرونی در معماری ایرانی هیچ راهی به جز راهروی ورودی برای آن طراحی نشده بود و در طراحی دالان ها پیچ داب هایی در نظر گرفته می شد که  از دید نا محرمان وفای داخلی دور بماند و دید مستقیم  به این فضا ها وجود نداشته باشد . این عوامل باعث شده است تا معماری سنتی خانه های قدیمی ایران را یک معماری درونگرا  تشکیل دهد و معماری درون گرا در این سبک دیده شود .

اتاق ها در یک خانه سنتی براساس اهمیت و کاربردی که برای آن در نظر گرفته می شود  دور تا دور و در اطراف حیاط  طراحی می شدند. اتاق های تابستانی  اصولا  روی ضلع جنوبی فضایی که در اختیار داشتند ساخته می شد  تا در طول روزهای گرم ، در معرض تابش نور خورشید کمتری قرار بگیرند و کمتر گرم شود و ساکنین از گرما و تابش مستقیم آفتاب در امان باشند و اتاق های زمستان نشین، روبه روی اتاق های تابستانی و روی ضلعی روبروی آن  در نظر گرفته می شد که در طول روز، بیشترین آفتاب به آنها بتابد. باقی فضاها هم مثل انبار، آشپزخانه و اصطبل در ردیف دوم و پشت اتاق ها جا می گرفتند.

معماری ایرانی

در یک خانه  ای که معماری ایرانی دارد ، فضایی سر پوشیده داریم که در خانه هایی که سبک سنتی و ایرانی دارند هشتی گفته می شود . همچنین با یک زاویه ۹۰ درجه ، که جلوی راه روها قرار میدادند و گاهی افراد روی آن مینشستند ، قرار می گرفت. و در انتهای راهرو ، اگر محرم افراد خانه بود وارئ اندرونی می شدند و در غیر این صورت از فضا خارج می شدند .

 در خانه ها و حیاط های بزرگ  با معماری ایرانی ، همیشه حیاط ها به نوعی طراحی می شدند که بهترین استفاده را از تابش نور خورشید و نور داشته باشند ، همچنین  بادهای نامناسب و توفان های منطقه ای هم آسیبی به حیاط و فضاسازی آن در نظر گرفته شود و رو به سمت بادهای مطبوع  که درآن مناطق می وزد باشد .

حیاط خانه در مناطق گرمسیر و کویری ، معمولا نیم متر پایین تر از سطح معمول ساخته می شد . در بعضی خانه ها گرمسیری  حتی وسط حیاط اصلی  خانه های با سبک معماری ایرانی یک حیاط عمیق تر به نام «گودال باغچه» طراحی  می شدند  . تمام این تمهید ها برای عمیق کردن حیاط و سایه گیر بودن و خنک شدن فضای خانه ها در فصول گرم سال و محیط های گرمسیری می باشد .

 

نقش کوبه های در در معمار ایرانی

در یک خانه ایرانی تفکیک فضاهای  به دو دسته زنانه و مردانه ازهمان  درب ورودی آغاز می شود و مهمان خانه سنتی اگر زن  باشد از حلقه با  با صدای زیر برای کوبیدن در استفاده می کنند  تا خانم خانه در را برایش باز کند واگر مرد بود کوبه مردانه را خواهد زد  تا وقتی صدای بم آن از توی خانه به گوش می رسید، مرد صاحبخانه در را باز کند و به پیشواز مهمان مرد برود .

 اتاق ها

نقاشی های روی دیوارها و همچنین گچ کاری هایی که اتاق های با فرش لچک ترنج و پشتی های دستبافی که بسیار هماهنگ با فضای سنتی و ایرانی و هم راستا با فرهنگ ما می باشد ، جمعا می شدند یک اتاق ایرانی را می سازند . آن زمان ها توی خانه اغنیای شهر، اتاق ها برای استفاده در فصل های خاص طراحی می شدند، مثلا این اتاق بیشتر در فصل زمستان مورد استفاده قرار می گرفته. این را می شود از سقف کوتاه اتاق حدس زد. اتاق های زمستان نشین به خاطر اینکه  زودتر و با هزینه کمتری گرم شوند، کوچکتر و سقف های کوتاه تر برای آن ها در نظر گرفته می شود ، برخلاف اتاق های تابستان نشین که بسیار بزرگتر و دارای سقف های بلند تر می باشد .

در معماری ایرانی مطبخ ها چون پشت اتاق های اصلی  طراحی می شدند ، تنها راه دسترسی شان به نور، سوراخ هایی  بر روی سقف ها  تعبیه می شدند .

 

پنجره ها در معماری ایرانی

با تابش اولین پرتو هایی که مربوط به نور خورشید است به خانه ها وارد می شد ، اتاق ارسی پر از لکه های رنگی و مملو از نور ها می شدند ؛ لکه هایی که کم کم تا انتهای دیوارهای پر از طاقچه  فضای خانه را پر می کردند . البته این پنجره های بزرگ پر از شیشه که تمام دیوار رو به حیاط را می گرفتند، تنها به دلیل زیبایی برای خانه های ایرانی ساخته و در نظر گرفته نمی شد ؛ در و پنجره سازها این پنجره ها را به اشکال کوچک هندسی تقسیم می کردند تا فقط قسمتی از آفتاب ، حق عبور از دریچه های پر شده از شیشه های رنگی را داشته باشد. با این  تدابیر ، آفتاب گرم مناطق کویری ملایم تر گرم در فضای داخلی کمتر تاثیر می گذاشت .

بادگیر ها در معماری ایرانی

یکی از بادگیرهای منحصر به فرد خانه های ایران. بادگیرها همراه حوض پر از آب  که در وسط حیاط ها در نظر گرفته می شدند می باشد ، یک سیستم تهویه مطبوع کارآمد برای خانه های ایرانی ، می ساختند. بادگیرها به نوعی ساخته می شدند که وقتی باد از دریچه های آن عبور می کرد ، مکش ایجاد می شد. کانال های هوا هم که تا اتاق ها کشیده شده بودند، هوای داخل اتاق را به داخل خود می کشیدند و از راه دهانه ها به بیرون  منتقل می کردند . جایگزین هوای اتاق، هوایی بود که ازحیاط و روی حوض و از لابه لای درختان و گل ها عبور می کردند  و اتاق را پر از هوای خنک و مطبوع می کرد.

 حیاط

احیاط های ایرانی قلب خانه های ایرانی به حساب می آمدند . اتاق های با ابعاد اندازه های مختلف دور تا دور حیاط طراحی می شدند  و نور، هوا و چشم انداز خودشان را از حیاط  می گرفتند . در خانه های قدیمی تر که سطح رفاهی بالاتری هم داشتند ، ۳ سبک حیاط وجود دارد ؛ حیاط نارنجستانی که آن قدر کوچک بود که می شد در زمستان حتی سقفش با برف پوشیده شود ، حیاط بیرونی که  حیاط عمومی تری برای افراد بود و برای جشن ها و مناسبت های مختلف از این قسمت استفاده می شد و نهایتا  حیاط اندرونی  حیاط خانه بروجردی ها ، مخصوص استفاده اهل خانه بود. این حیاط اندرونی گاهی آن قدر بزرگ و سرسبز بود که برای خانه حکم یک باغ را داشت.

 حوضخانه

حوض خانه ها هم از تدابیری می باشد که معماران ایرانی برای روزهای گرم تابستان اندیشیده اند . حوضخانه ها که زیر یک سقف  طراحی می شدند ، محل تجمع افراد خانواده دور هم در روزهای تابستان می باشد .که در این مراسمات و شب نشینی ها معمولا هم قلیان، شربت و فالوده  می باشد .  در بسیاری از موارد ،  زیرزمین خانه ها با یک حوض تبدیل به حوضخانه  می شدند و بادگیرها هم وارد صحنه ها می گردد . باد ایجاد شده در زیرزمین ، از روی آب در جریان می گذشت و زیرزمین را تبدیل به یک یخچال تمام عیار می کرد.