خانه های ایرانی ، شناخت المان های مهم در معماری ایرانی

از جمله خصوصیات خانه های قدیمی که با سبک و معماری ایرانی ساخته شده اند ، مساحت زیاد و فضایی است که برای این خانه ها در نظر گرفته شده است می باشد . سبک معماری خانه های ایرانی هم نیز به این  شکل می باشد  که از دو قسمت  اندرونی و بیرونی  ساخته شده است . در این بخش از سایت گروه مهندسین معمار بادگیر به معرفی خانه های ایرانی با معماری منحصر بفرد خود می پردازیم . با ما همراه باشید :

خانه های ایرانی با معماری خاص و منحصر به فرد خود دارای ویژگی های خاص در سبک طراحی ایرانی می باشد ، در خانه های ایرانی به  المان های منحصر بفردی ایرانی بر می خوریم که در سایر معماری های در نقاط مختلف جهان این عناصر دیده نمی شود . در ادامه به معرفی این عناصر می پردازیم :

۱. سکو

۲. سردر و ورودی

۳. درورودی

۴.  هشتی ها

۵.  دالان ها

۶. ایوان ها

۷. حیاط و اتاق های طراف آن

۸. حوض و حوضچه ها

۹. آشپزخانه و مطبخ

سکو ها :

سکوهای کناری سر در که اصطلاحا پاخوره نامیده می شود ، محلی در دو سوی در ورودی ، برای نشستن مهمانانی که با صاحبخانه کار داشتند و لازم نبود وارد خانه شوند استفاده می شد.

سردر ورودی :

هلال تزئینی روی در و تنها قسمت خارج از خانه که اغلب کاشی کاری دارد و معمولاّ طوری ساخته می شد که در زمستان ها مانع از ریزش برف و باران  در فضا می باشد  و در تابستان ها نیز مانعی برای تابش مستقیم آفتاب باشد می رفت . در بالای سردر آیاتی از قرآن کریم یا عبارات مذهبی نوشته هم کاشی کاری یا خطاطی یا حکاکی می شود  تا هنگام ورود و خروج از زیر آیات قرآنی یا روایات و عبارات دینی عبور می کنند

در ورودی:

دراکثر خانه های که معماری ایرانی دارد درهای ورودی دو لنگه  ای  انتخاب می شدند و اکثرا چوبی  بوده اند  و هر لنگه کوبه ای  مرتبط  مخصوص به خود را دارند .

معرفی هشتی ها :

بلافاصله پس از ورودی هشتی ها ساخته می شوند . اغلب به شکل هشت ضلعی یا نیمه هشت ضلعی  و یا بیشتر مواقع چهار گوش  هشتی ها ساخته می شوند . هشتی دارای سقفی کوتاه و یک دریچه نورکوچک  در سقف گنبدی شکل آن امی باشد  و عموماّ سکوهایی برای نشستن در آن طراحی  شده است . هشتی برای انشعاب قسمت های مختلف خانه و گاه برای دسترسی به چند خانه در نظر گرفته می شد. در خانه های بزرگ، اندرونی و اقامتگاه های خدمتکاران نیز به هشتی معمولا به هشتی ها راه داشت و اغلب برای جدا سازی آقایان و خانم ها به دو فضای مختلف تقسیم می شد .

دالان ها یا راهرو:

دالان راهروی باریکی بود است که با پیچ و خم وارد شونده را از هشتی به حیاط خانه  ها هدایت می گردد . پیچ و خم دالان ها  برای رعایت حریم شخصی خانه ها در نظر گرفته می شد تا افراد با سرعت وارد فضای شخصی خانه ها نشوند و دیدمستقیم به خانه ها نداشته باشند .

حیاط ها :

حیاط ها و نقش آن ها در معماری ایرانی : حیاط در خانه های قدیمی مرکز و قلب  خانه های ایرانی می باشد . حیاط مرکزی همراه با ایوان در هر سمت، ویژگی ای است که از گذشته های دور در معماری های ایرانی دیده می شد . البته این امکان وجود داشت که حیاط از نظر هندسی مرکز خانه  ساخته نشود و از نظر زندگی و انجام فعالیت ها  روزمره و ایجاد ارتباط بین قسمت های مختلف خانه، ساخته می گردد  و سایر مسائل مرکز خانه محسوب خواهد شد . حیاط  فضایی است .

برای برگزاری مراسم مختلف مثل مراسم های مذهبی، عروسی و تجمع  بستگان می باشد . عموما حیاط های ایرانی چهار گوش طراحی می شدند . ابعاد حیات را تعداد و عملکرد فضاهای اطراف آن مشخص می کنند. هر حیاط معمولاً دارای یک حوض و چند باغچه  می باشند که بسته به شرایط مختلف محلی مثل آب و هوا و شرایط عوامل فرهنگی اشکال متفاوتی می یابد. سازمان دهی فضاهای محصور حیاط به گونه ای بود که با تغییرات فصلی و کارکردهای مختلف اتاق های مجاور متناسب  می باشد .

حوض و باغچه :

در حیاط سازی خانه های که معماری ایرانی دارد حوض و باغچه معتبرترین عناصر حیاط سازی در معماری ایرانی  بشمار می آید.

تالار: تالار ها عموماً فضائی بود با تزئینات زیبا و پرکار که در کنار اتاق های ساده زندگی در خانه های سنتی  به چشم می خورد  و جلب توجه خواهد کرد .  تالار با گچ بری های که اشکال متفاوت و اشکال هندسی خاص دارد ، آئینه کاری که مملو از شکستگی ها و زیبایی ، نقاشی روی گچ، مقرنس و با نقاشی روی چوب تزئین شده اند . تالارها فضاهایی بودند که عمدتا برای مهمان ها و مراسمات خاص از این فضا استفاده می شدند.

نشیمن:

نشیمن ، در معماری خانه های ایرانی ،  اتاق هائی  هستند که از تالار اهمیت  کمتر و از اتاق های  پر اهمیت تر بوده اند . نشیمن ، محل تجمع افراد خانواده ومهمان های که رابطه نزدیک با صاحب خانه ها داشتند می باشد ، این عناصر از نظر تزئینات خیلی ساده تر می باشد .

آشپزخانه ( مطبخ ) :

عمدتا آشپزخانه ها و مطبخ ها را مستطیل و یا  مربع شکل می ساختند . در اکثر موارد آشپزخانه ها نزدیک آب انبار  ها و چاه آب در نظر می شدند . در درون آشپزخانه، محلی برای پخت وپز، ذخیره چوب و تنور پخت نان و در درون دیوار آن تاقچه ای برای قرار دادن ابزار و وسایل  آشپزی و غذا تعبیه می شدند  .

آبریزگاه (توالت) و حمام :

در سطح پایین تری قرار طراحی می شدند:اولین دلیل سهولت در استفاده از آب و زهکشی در خانه های  با معماری ایرانی ، حمام به دو بخش تقسیم می گردد : یکی برای تعویض لباس یا همان حمام سرد  (سر بینه) و دیگری برای شست وشو که گرم خانه می گفتند .

جهت خانه ها :

جهت خانه تابع زاویه ی نور خورشید و قبله  در خانه هایی که معماری ایرانی دارند می باشد . هر وجه خانه برای فصل خاص از سال و متناسب با آب و هوایی که در آن فضا حاکم م یشود استفاده می شدند  و عناصری مانند تالار، بادگیر، پنج دری، سه دری و ارسی در شمار راه حل  برای استفاده بهتر و بهینه تر از فضا ها می شدند .

دربیشتر خانه های ایرانی که معماری اصیل دارند ، محور اصلی بنا، محور شمالی جنوبی  در ساختمان می باشد و بهترین موقعیت را برای گرفتن نور خورشید  به وجود خواهد آورد  تا در روزهای گرم تابستان از سایه و در زمستان از گرمای خورشید برخوردار شوند ؛ فضاهای اصلی زندگی نیز در دو سمت شمالی و جنوب ساخته  ساختمان ها ساخته می شدند و فضاهائی که اهمیت کم تری داشتند، به خصوص فضاهای خدماتی در دو سمت شرق و غرب  فضا های این ساختمان ها در نظر گرفته می شدند .

 

ساباط:

ساباط در معماری ایرانی و فرهنگ لغت به معمنای دالان ها می باشد ، یا  راهرو هایی سر پوشیده ، سقفی که در زیر آن راه ورود به خانه باشد، می باشد. یکی از ویژگی های بارز شهرسازی و معماریبا سبک سنتی ، کوچه ها و گذرهای سرپوشیده آن هستند که به آنها ساباط می گوییم هدف از طراحی و اجرای ساباط این است که انسان گرمازده را دمی در زیر سایه خود ، از تابش خورشید در امان نگه می دارد. نحوه استقرار ساباط ها در معماری های ایرانی  این بوده است که انسان پیاده در مسیر حرکت خود در یک توالی مناسب در فضای سایه  حرکت کند .

در خیلی از ساباط ها ورودی چند خانه مجتمع می باشد  که از نظر افزایش حس همسایگی و هم بستگی بسیار پر اهمیت می باشد . هم چنین این دالان ها ساباط ها، سایه اندازهایی بودند که در مقابل در ورودی ساخته می شد تا از این طریق مهمانان از گزند آفتاب و گرما در امان بمانند و در فاصله رسیدن صاحب خانه و گشودن در،  اذیت نشوند .