از معماری بی نظیر گنبد سلطانیه چه می دانیم ؟

گنبد سلطانیه دارای ارتفاع ۴۸٫۵ متری و قطر دهانه این گنبد  ۲۵٫۵ متر می‌باشد و در سال ۷۰۳ به دستور الجایتو (سلطان محمد خدابنده) جهت انتقال جسد علی ابن ابیطالب امام اول شیعیان از نجف به سلطانیه بنا شد. این بنا در مدت ۱۰ سال توسط ۳۰۰۰ نفر کارگر  ساخته شده است . تزیینات و نحوهٔ ساخت این مقبره در واقع نقطهٔ عطفی در معماری آن دوران به شمار می آید به این شکل که سبکی جدید را در معماری به‌وجود آورده که از معماری سلجوقی جدا شده است .

گنبد سلطانیه شامل ۸ ایوان و ۸ مناره است که گفته می‌شود از ۸ در بهشت (ابواب البر یا درهای نیکی) الهام گرفته است . شامل دو دوره تزئینات می‌باشد دور اول تزئینات آجر و کاشی بوده است که به واسطه آجر و کاشی آیاتی از قرآن کریم کتاب آسمانی مسلمانان و ذکر نام خداوند و اسامی پیامبر اسلام و امام اول شیعیان و نام پادشاه کتابت شده است . اما بعد از مدتی به دلیلی نامعلوم پادشاه (سلطان محمد خدابنده) دستور پوشانیدن تزئینات کاشی با اندود گچ را می‌دهد که مانند تزئینات کاشی به واسطه نقاشی روی گچ آیاتی از قرآن کریم کتاب آسمانی مسلمانان و ذکر نام خداوند و اسامی پیامبر اسلام و امام اول شیعیان و نام پادشاه به چشم خورده می شود .

 گنبد سلطانیه مانند بسیاری از  آثار ارزشمند معماری ایرانی، تخت جمشید، ارگ بم، میدان نقش جهان در میان آثار ایرانی ثبت شده در فهرست گنجینه‌های جهانی قرار گرفته است . بزرگترین گنبد تاریخی ایران و بزرگترین گنبد آجری جهان تنها سرآغاز لیست بلندبالایی است که این گنبد را توصیف می‌کند.

 سلطانیه، در قرن ۸ پیش از میلاد محل زندگی قوم ساکاراتی بوده و شاهان ماد آن را اریباد و ارساس می نامیدند، اما از آن تاریخ تا دوره مغول هیچ خبری از سلطانیه در تاریخ ایران یافت نمی شود . تا پیش از آن که سلطان محمد خدابنده شهر را تبدیل به مرکزی پررونق و تجاری می کند، این سلطانیه شهریاز یا شهریار هم گفته می شد . گنبد سلطانیه از هر نظر بنایی منحصر بفرد با معماری خاص می باشد  اما ظاهرا آن را با الهام از مقبره سلطان سنجر در مرو طراحی شده است با این تفاوت که مقبره سلطان سنجر مربع است در حالیکه سلطانیه ۸ ضلع است.

 گنبد سلطانیه جزء بناهای معروف و مهم در دوره خود  بوده است و بسیار معروف  بوده است . ۱۰۰ سال پس از ساختن آن گنبد کلیسای سانتا ماریا دل فیوره فلورانس را با الهام از آن ساخته شده است . رنگ اصلی در تزیین بنا آبی است که از آبی کمرنگ و آسمانی تا فیروزه ای و حتی سبز آبی سیر در کل آن دیده می شود. گنبد سلطانیه دارای ۳ در ورودی می باشد که در اصلی آن در دوره های زمانی تا به امروز مسدود می باشد . همچنین ۸ پلکان مارپیچ طبقات را به هم وصل می کند. بالای چهار ایوان اصلی بنا، چهار پنجره بزرگ در نظر گرفته شده است .

گنبد سلطانیه از نظر حجم، سبک معماری، رابطه فضاها، تناسبات موجود در اجزای مختلف، ایستایی و مقاومت بنا، و زیبایی‌شناسی و تزیینات، نمونه ای منحصر به فرد و نقطه تحولی در معماری اسلامی به شمار می‌آید.  در بسیاری از متون تاریخی و سفرنامه‌ها، به عظمت این بنای باشکوه اشاره شده و بسیاری از شرق‌شناسان و باستان‌شناسان غربی نیز اهمیت فوق‌العاده آن را مورد تأکید قرار داده‌اند. بدنه اصلی گنبد و تمام ساختمان آن با آجر ساخته شده و گنبد با روکش کاشی‌های فیروزه‌ای و لاجوردی و به شیوه معرق‌کاری تزیین شده است.

گنبد سلطانیه یا مقبره اولجایتو معروف ترین بنای شهر سلطانیه بشمار می آید . این بنا که در فاصله سال های ۷۰۲ تا ۷۱۲ ه. ق به دستور سلطان محمد خدابنده و نظارت خواجه رشید الدین فاضل همدانی ساخته شده ، در واقع از ابتدا به قصد استفاده آرامگاهی در نظر گرفته شده است . بنا گنبد سلطانیه ۸ ضلعی با ۸ مناره که سقف دو پوشه با شکوه و معروف فیروزه ای رنگی بر آن قرار گرفته است . در تمام گنبد بنا آیات قرآن و نوشته های مذهبی به خط ثلث و کوفی بر دیوارها و کتیبه ها دیده می شود . این گنبد عالی ترین نمونه معماری در دوره ایلخانیبه شمار می آید .

 پس از اتمام بنای آرامگاه، اجساد امام علی و امام حسین (ع)، به این محل منتقل شوند که بعد ها با مخالفت علمای شیعه در نجف و کربلا و حرام بودن نبش قبر در اسلام، سلطان محمد خدابنده از انجام این کار منصرف گردیده است . برخلاف باوری که وجود دارد این مکان مقبره اولجایتو، سلطان محمد خدابنده نیز نیست. مدفن وی در کوه های اطراف سلطانیه است.